Sau bài "Rau mảnh cộng" của chị ThoaNP, có nhiều bạn viết com. nói chưa biết cây này nên tôi xin chia sẻ một số thông tin.
Cây mảnh cộng là loài cây nhiệt đới, mọc hoang khắp nơi, từ Bắc chí Nam. Một số địa phương ở nước ta gọi cây này là "cây xương khỉ". Sách thuốc Trung Quốc gọi là "thanh tiễn", "trúc tiết hoàng", "tiểu cốt tiếp", ... tên khoa học là Clinacanthus nutans, thuộc họ Ô rô (Acanthaceae).
Tại miền Đông Nam Bộ nước ta, người ta gọi mảnh cộng là "cây bìm bịp", vì theo những người cao tuổi khi bìm bịp con bị gãy chân, thì chim mẹ lấy lá cây này về cắn nát đắp vào chỗ gãy làm xương liền lại". Tại Trung Quốc cây có tên là "tiểu tiếp cốt", nghĩa là một loài cây nhỏ (tiểu) nối liền xương (tiếp cốt). Trong y học dân gian của một số nước Đông Nam Á, cũng dùng cây này giã đắp chữa gãy xương. Có địa phương còn gọi là cây Chùm Ngây.
Về đặc điểm thực vật, mảnh cộng là loại cây nhỏ, mọc trườn, thành bụi, có thể cao tới 3m. Lá nguyên, cuống ngắn, phiến lá hình thuôn hay hình mác, mặt hơi nhẵn, màu xanh thẫm. Lá non có thể dùng nấu canh ăn. Lá khô có mùi thơm đặc trưng, như mùi cơm nếp, nên thường dùng để ngâm bột gạo nếp, làm bánh mảnh cộng. Hoa màu đỏ hay màu hồng, rủ xuống ở ngọn; lá bắc hẹp; tràng hoa có hai môi, môi dưới có 3 răng; bao phấn vàng xanh, nang dài 1,5cm. Quả hình trùy dài khoảng 1,5cm, cuống ngắn, chứa 4 hạt.
Theo đông y mảnh cộng có vị ngọt, tính bình. Có tác dụng thanh can (mát gan), lợi đảm (tăng tiết mật), khử ứ, tiêu thũng, chỉ thống (chống đau). Dùng chữa viêm gan vàng da, giảm tiết mật, đau nhức do phong thấp, gãy xương và một số chứng bệnh viêm nhiễm ngoài da. Dân gian thường sử dụng lá thân tươi của cây giã nát đắp vào mắt chữa sưng đau, đắp vết thương, cầm máu, bong gân, gãy xương kín… Các bài thuốc từ loại cây này còn được dùng để hỗ trợ điều trị viêm gan vàng da, giảm tiết mật, đau nhức do phong thấp, gãy xương,… hiệu quả.
Nghiên cứu hiện đại cho thấy mảnh cộng chứa nhiều sinh tố, khoáng chất, tanin, flavon, glycosid. Ngoài ra còn chứa các hợp chất của cerebrosid và glycerol có tác dụng trị mụn rộp (Herpes) ở mép, miệng hay cơ quan sinh dục...
Trong dân gian tại một số địa phương, người ta dùng lá non để nấu canh ăn, lá khô dùng làm bánh mảnh cộng, dùng lá tươi giã đắp chữa mắt sưng đau, xào nóng bó chữa bong gân, sưng khớp, gãy xương, phối hợp với mò hoa trắng, giã lọc lấy nước uống, chữa bệnh lưỡi trắng ở trẻ em, phối hợp với lá kim vàng (Barleria luputina) để chữa mụn rộp. Thời xưa, Lãn Ông từng dùng cành lá giã nát đắp vết thương do trâu bò húc, ...
Cây thường mọc hoang ở hàng rào, bờ bụi, ruộng hoang, trong vườn các tỉnh Bắc Bộ và cũng thường được trồng. Để làm thuốc bà con thu hái cây lá quanh năm, dùng tươi hay phơi khô dùng dần.
Canh mảnh cộng rất thơm, ăn mát. Buổi trưa hè nóng nực hay ngày đông giá lạnh món canh ấy đều khiến cơm vơi nhanh hơn cả. Rau mảnh cộng có tên gọi khác là rau mì chính vì ngày xưa các cụ ko có mì chính, dùng loại rau này cũng ngọt như mì chính.
Mảnh cộng còn được dùng làm trà bằng cách chặt nhỏ cây mảnh cộng phơi khô rồi nấu nước mát uống.
Ở phố Lý Nam Đế (Hà Nội), số 16A có bà Phạm Thị Hồng Hà chủ tiệm bánh cổ mang tên Gia Trịnh. Bánh ngọt ở đây rất phong phú, từ mảnh cộng, củ cải, gai, dành dành, ít dừa, khúc, ngải cứu cho đến bánh chưng, bánh dày, bánh dẻo…
