TRỞ VỀ (Phần 3)

Saint Petersburg

Tôi đã 3 lần thăm St.Peterburg, vào các hè 1977, 1978 (khi còn học ở KGU) và 1990, cùng vợ và con gái khi đi thăm Nguyệt thực tập tại Bulgarie. Hồi ấy chỉ biết Leningrad rất đẹp, nhưng chưa có những so sánh với các thành phố khác, nhất là của châu Âu.

Tượng Pier Đại đế

Lần này thì khác: Ngay sáng 10/6, trong buổi tham quan vòng quanh thành phố (city tour), tôi chợt nhận thấy vẻ đẹp của các phố của St.Peterburg, của sông Neva có thể hơn nhiều thành phố của châu Âu, kênh rạch của St.Peterburg có thể còn đẹp hơn của Venice (Italia). Nếu cộng thêm Ermitage, Cung điện mùa hè (Petergoff), St.Peterburg đẹp chẳng kém Paris là mấy. Và thấy ngay sự khác biệt khá xa về vẻ đẹp của Matxcơva và của St.Peterburg, một bên đậm nét truyền thống Nga cổ, của đạo Cơ đốc, một bên đậm chất châu Âu thời Phục hưng, và tất nhiên, St. Peterburg đẹp hơn nhiều.

Trong 3 ngày tham quan chúng tôi được một bà hướng dẫn viên tháp tùng. Hướng dẫn viên tất nhiên nói được tiếng Anh, nhưng tôi có yêu cầu chỉ nói tiếng Nga, vì đàng nào cũng phải dịch ra tiếng Việt, tôi đang muốn hồi phục tiếng Nga nên muốn tối đa sử dụng tiếng Nga. Chẳng hạn tôi kể cho bà nghe về những lần thăm Leningrad trước kia, về sự khâm phục người Leningrad đã giữ vững thành phố qua hơn 900 ngày bị quân phát xít Đức bao vây, về sự đúng đắn trả lại tên cũ của thành phố vốn gắn rất chặt với vị vua vĩ đại Pier Đệ nhất (ngay hồi là sinh viên khi đi thăm Leningrad, tôi đã thấy thành phố này phải mang tên Pier mới đúng). Tôi vẫn cố gắng ôn tập tiếng Nga, nhất quyết khi gặp thầy cô giáo cũ và nhà trường KGU phải ít ra cũng nói được rành rọt những cái cần nói.

Chắc hẳn những sinh viên ngoại quốc từng học ở Liên Xô đều không xa lạ gì với St.Peterburg (Leningrad khi xưa), nên tôi chỉ kể về những cảm xúc mới khi thăm lại thành phố tươi đẹp này.

Chúng tôi đi thăm Cung điện mùa hè (Petergoff) vào một ngày nắng rất đẹp. Cảnh đẹp ở Petergoff và thời tiết đẹp làm cho máy quay video và máy ảnh được bấm liên tục. Chúng tôi đến trước 11h và đến giờ đó, chứng kiến tất cả các đài phun nước cùng hoạt động trong một bài nhạc cổ điển hùng tráng. Mấy lần thăm trước tôi không được chứng kiến cảnh này.

Tượng đài phun nước, cung điện Petergof

Hẳn mỗi chúng ta đều nhớ sau khi thăm Cung điện mùa hè bao giờ cũng ghé thăm thành phố Puskin, một dinh thự mùa hè của vợ Pier Đại đế, Екатерина Алексеевна. Nay dinh thự rất đẹp này đã đổi tên theo cách xưa gọi, là Sa thôn (Царское Село), mặc dù tượng Puskin vẫn còn ở khuôn viên dinh thự này. Sau khi Liên Xô sụp đổ, người Nga gần như khôi phục lại tất cả các tên cũ của các thành phố, dinh thự, đường phố.

Chúng tôi thăm pháo đài Petropavlovsk, biểu tượng quân sự của thành phố trên bờ sông Neva, nơi an táng các hoàng đế Nga của dòng họ Romanov, đúng vào sáng ngày 12/6, Ngày nước Nga (hay còn là ngày Quốc khánh của nước Nga hiện tại). Vào ngày 12/6/1990, Xô viết tối cao Nga đã tuyên bố toàn vẹn lãnh thổ của nước Nga, thực chất là một tuyên bố độc lập của nước Nga khỏi Liên Xô. Từ 1992, ngày này đã được kỷ niệm như ngày quốc khánh Nga. Chúng tôi đã chứng kiến lễ ra trường của các học viên trường Đại học Thể dục thể thao quân đội Nga, rất trang nghiêm và cảm động. Chúng tôi cũng chứng kiến lễ diễu hành của đội quân danh dự và thượng cờ Nga tại pháo đài này vào đúng 12h trưa trong nền nhạc bài quốc ca Nga đã quá quen thuộc (vì nhạc chính là quốc ca Liên Xô khi xưa). Bên trong pháo đài, người ta xây dựng một phòng mới tưởng niệm Sa hoàng Nikolai đệ nhị, hoàng đế cuối cùng của nước Nga, người đã bị những người bolsevik giết cùng toàn bộ gia quyến, người hầu vào đêm 16/7/1918 tại Yekaterinburg. Sau khi Liên Xô tan rã người ta đã tìm lại xác vị hoàng đế, cùng người nhà, mang về táng tại pháo đài Petropavlovsk. Không những thế, Nikolai đệ nhị còn được giáo hội Nga phong thánh vào năm 2000. Hẳn các bạn còn nhớ bộ phim “Hoàng đế cuối cùng” về vua Phổ Nghi của nhà Thanh, hoặc biết đến cuộc sống khá dễ chịu và sung túc của Bảo Đại, vị vua cuối cùng của Việt Nam sau khi bị lật đổ vào năm 1945 (phim “Ngọn nến Hoàng cung”). Số phận vị Hoàng đế Nga cuối cùng bi thảm hơn rất nhiều.

Có một chi tiết mà bà hướng dẫn viên cho tôi biết thêm ở lần đi tham quan này. Trong những ngày Leningrad bị phát xít Đức bao vây, chính quyền thành phố, đứng đầu là bí thư Jdanov, và Hồng quân đã lên phương án nếu thành phố bị quân phát xít chiếm, sẽ rút vào pháo đài Petropavlovsk, và sẽ chiến đấu đến người cuối cùng để bảo vệ biểu tượng của thành phố. Họ nguyện noi gương cha ông, những người đã đánh đuổi quân thù ra khỏi mảnh đất linh thiêng của dân tộc Nga.

Con chim ở Vòm cao nhất thánh đường Ixackievxki

Thánh đường Isakievski, thánh đường lớn nhất không chỉ ở St.Petersburrg, mà còn ở toàn Nga, cũng có những thay đổi. Thời sinh viên chúng ta đều nhớ ở chính giữa đỉnh cao nhất của thánh đường có treo một quả lắc để minh họa cho học thuyết quả lắc dưới sự tác động của lực quay trái đất. Bây giờ quả lắc đó không còn nữa. Chẳng là những người Bolsevik đã cho treo quả lắc lên nhằm che khuất đi tranh vẽ một con chim ở chính giữa phần cao nhất của thánh đường, tượng trưng cho sức mạnh của Chúa Trời. Bây giờ quả lắc không còn nên nhìn con chim này khá rõ, dù kích thước không được to vì thánh đường khá cao. Tôi sử dụng máy quay zoom to lên nên chụp vẫn rõ hình con chim. Và dù đến thăm lần thứ 3 rồi, tôi vẫn choáng ngợp với sự đồ sộ cùng vẻ đẹp các bức tranh của thánh đường này, mang tên Thánh Isac, mà ngày mất của Thánh trùng với ngày sinh của Pier Đại đế. Hoàng đế đã tôn Thánh Isac làm thần hộ mệnh và vì thế thánh đường được mang tên Isackievski.

Phía trước thánh đường Ixackievxki

Buổi chiều cuối cùng chúng tôi đến xem Bảo tàng Nga, nơi mà những lần trước tôi chưa ghé thăm, nơi chứa rất nhiều tranh, tượng của nền hội họa Nga. Chủ nhân nó đã hiến cho Hội đồng thành phố vào đầu thể kỷ 20. Ngay cạnh là nhà hát “Ballet Nga”, nơi mà buổi tối cả gia đình tôi xem vở balet Hồ Thiên nga trong nền nhạc khá quen thuộc. Nhà hát này không đẹp như nhà hát Kirov (mang tên một lãnh đạo cao cấp của Đảng CS Liên Xô và từng là Bí thư thứ nhất của Leningrad những năm 1930), nhưng câu chuyện đầy nhân văn của nàng Odexia và chàng Hoàng tử hào hoa, dũng cảm cùng những giai điệu âm nhạc mê ly của Traikovski đã không làm chúng tôi để ý đến vẻ đẹp chưa đủ lộng lẫy của nhà hát nhỏ này.

Ballet Hồ Thiên Nga

Trước khi xem ballet chúng tôi được du ngoạn trên kênh rạch của St.Peterburg. Đây chính là lúc chúng tôi so sánh St.Peterburg với Venice. Kênh rạch ở đây to hơn ở Venice nhiều, chưa kể mùi vị cũng dễ chịu hơn. St.Peterburg có rất nhiều cầu lớn và chiếc thuyền đưa chúng tôi chui qua các cầu này, để chúng tôi ngắm nhìn các ngôi nhà cổ kính dọc theo hai bờ kênh, trong khi ở Venice chủ yếu là ngắm tường. Đoạn cuối của du thuyền là sông Neva, rộng lớn, bao la và hai bên bờ là Cung điện Mùa Đông, là pháo đài Petropavlovsk. Hơn đứt Venice!

Gần chục ngày thăm hai thành phố lớn nhất của nước Nga, với bao cung điện, nhà thờ, viện bảo tàng, chúng tôi đã hiểu hơn truyền thống và lịch sử của một dân tộc vĩ đại, với chiều sâu văn hóa trong hầu hết các lĩnh vực nghệ thuật. Và từng có thời gian dài được học tập ở Liên Xô trước kia, lần này tôi hiểu hơn sức mạnh của dân tộc Nga, tin hơn ở tương lai của họ. Nước Nga đang sống lại, đang lấy lại sức mạnh đã từng có. Chúng tôi tin vào một ngày không xa, nước Nga lại có vị thế của một cường quốc, như từng có thời vào Pier Đại đế, thời Liên bang Xô Viết.

Lần tham quan này cùng giúp tôi lý giải được phần nào vì sao Liên Xô tan rã, cái câu hỏi vẫn đeo bám tôi từ nhiều năm nay. Nhưng nó cũng cho tôi thấy, Liên Xô vẫn còn sống trong rất nhiều người Nga. Với họ đó là những năm tháng tươi đẹp, là sự chở che, đảm bảo của chính quyền. Nhưng lịch sử đã sang trang, nước Nga đang đi vào một thời đại mới.

Và với tôi, dù là thời đại nào đi nữa, tôi vẫn yêu nước Nga, yêu con người Nga.